Vanavond is het dodenherdenking. Jos Knijnenburg schrijft over het vernieuwde monument. Foto: Marjolein Altena (archief)
Voorschoten – Het is alweer vijf jaar geleden dat het herdenkingsmonument in het centrum, met daarop de namen van 12 oorlogsslachtoffers uit het dorp, werd uitgebreid met een serie plaquettes waarop nog 29 andere namen zijn vastgelegd.

Beladen namen als Auschwitz en Sobibor zijn op de plaquettes vergezeld van plekken in Voorschoten waar tijdens de Tweede Wereldoorlog mensen om het leven kwamen, zoals de Hofweg, waar door bommen die bedoeld waren voor de Zilverfabriek, vier jonge Voorschotenaren het leven lieten. Het geeft het monument een nog uniekere couleur locale dan het in de oorspronkelijke gedaante al had.

Het vernieuwde monument werd in 2012 een herdenkingsplaats voor alle Voorschotenaren die niet alleen tijdens de Tweede Wereldoorlog maar ook daarna zijn omgekomen bij militaire acties of vredesoperaties. 

Aan de uitbreiding van het herdenkingsmonument ging een indrukwekkend onderzoek naar de plaatselijke oorlogsslachtoffers vooraf, waarbij eerder verschenen publicaties over de Tweede Wereldoorlog in het dorp als het ware vonken opleverden die het heilig vuur bij enthousiaste onderzoekers ontstaken.     

In buurgemeente Wassenaar werd in 2015 een voorlopige namenlijst met honderden oorlogsslachtoffers uit het dorp gepubliceerd. Daarop kwamen zoveel reacties en aanvullingen, dat de definitieve lijst pas een jaar later werd vrijgegeven. Dook in Voorschoten een speciaal comité in de archieven om namen te onderzoeken, in Wassenaar werd een werkgroep in het leven geroepen met daarin de co-auteur van het standaardwerk over de Tweede Wereldoorlog in het dorp.
In Voorschoten werd het bestaande oorlogsmonument uitgebreid. In Wassenaar besloot men het al eerder met enkele plaquettes uitgebreide lokale herdenkingsmonument niet aan te passen. Daar werd de namenlijst op 4 mei 2016 éénmalig voorgelezen.

De in 2012 vernieuwde herdenkingsplaats in Voorschoten heeft iets heel bijzonders dat op het eerste gezicht niet opvalt. Onderaan de toen geplaatste plaquettes met 29 namen is een onbeschreven ruimte. Dat is geen keuze uit een visueel of artistiek oogmerk, maar bedoeld als ruimte voor mogelijke aanvullingen.
In de aanloop naar de Dodenherdenking die op 4 mei rond 20.00 uur weer traditiegetrouw bij de herdenkingsmonument zal worden gehouden, heeft de bewust opengehouden ruimte op de plaquettes in zekere zin een symboliek gekregen. 

Niet alleen is de Nationale Herdenking met de twee minuten stilte nog altijd springlevend en gezien de toestand in de wereld uitermate actueel, de afgelopen tijd is meerdere malen bewezen dat de geschiedschrijving van de Tweede Wereldoorlog voor wat betreft al dan niet op monumenten vastgelegde namen nog lang niet is voltooid. De identificatie, na ruim 70 jaar, van destijds naamloos begraven gefusilleerde verzetsmensen op de Waalsdorpervlakte, mogelijk dankzij nieuwe DNA-technieken, is maar een voorbeeld.  

In Leidschendam-Voorburg werd in april bekend dat het plaatselijke monument tien jaar lang de namen van enkele “foute” landgenoten bevatte. Die zijn er inmiddels afgehaald, maar nu zijn ook “vergeten namen” bij de discussie betrokken. Afgelopen zaterdag beschreef De Volkskrant hoe de administratie van transporten van kamp Westerbork talloze fouten bevat en begin deze week bleek op de Namenlijst Gevallenen in de Tweede Kamer een collaborateur te staan. Op de voorlopige namenlijst met Wassenaarse oorlogsslachtofferlijst prijkte zelfs een persoon die nog in leven bleek te zijn. 

Dergelijke omissies of misschien vergissingen zijn Voorschoten bespaard gebleven, maar de open ruimte op het monument staat in zekere zin misschien ook wel symbool voor de vele andere plaatselijke oorlogsslachtoffers wier namen hier niet in steen zijn vereeuwigd

Tekst: Jos Knijnenburg
Back To Top